کتاب‌های روان‌شناسی همچنان یکه‌تاز بازار | مثبت‌گرا‌های سمی!

لیلا کوچک زاده | شهرآرانیوز؛ کتاب‌های خودیاری و بهبود کیفیت زندگی، پرفروش‌های کتاب فروشان مشهدی در یک سال گذشته بوده اند، اما یک رقیب جدی داشته اند؛ کتاب‌های داستان و رمان.
کتاب‌هایی که روی جلد آن نوشته، می‌تواند زندگی زنان و دختران را تغییر دهد، یا اینکه از باور کردن دروغ‌هایی که درباره مان گفته می‌شود دست برداریم تا تبدیل به همان کسی شویم که واقعا هستیم و یک برنامه بدون شرمساری برای رسیدن به اهداف، در دسته کتاب‌های روان شناسی قرار می‌گیرند.

 

به این گونه کتاب‌ها که به سرعت در بازار ایران ترجمه و با تیراژ بالا منتشر می‌شوند، نقد‌هایی جدی وارد شده و برخی آن‌ها را «مثبت گرا‌های سمی» می‌خوانند که بر خلاف آنچه تبلیغ می‌کنند، روی روحیه افراد، اثر منفی می‌گذارند.
بیش از این را در گزارش پیش رو در گفتگو با چند کتاب فروش مشهدی و یک روانکاو از دلایل اقبال بالای مردم به کتاب‌های روان شناسی و ضعف این کتاب‌ها و اینکه جایگزین مناسبشان چیست، در ادامه خواهید خواند.

«دوستداران کتاب‌های ادبیات بیشتر هستند، اما میزان فروش کتاب‌های روان شناسی بالاتر است.» علی رجب زاده مدیر «پردیس کتاب» این موضوع را مطرح می‌کند و می‌گوید: ما در سال گذشته فروش خوبی از کتاب‌های ادبیات کلاسیک مانند «در جستجوی زمان از دست رفته» یا در حوزه ادبیات معاصر ایران همچون «کلیدر» داشته ایم که برای خودمان هم تأمل برانگیز بوده است. ابراهیم بالاپژوه، مدیر کتاب فروشی «شهر کتاب» هم این موضوع را تأیید می‌کند و با توجه به ثبت اطلاعات مشتریانشان در باشگاه مخاطبان فروشگاه، در این باره آماری را نیز بیان می‌کند و می‌گوید: در یک سال گذشته، کتاب‌هایی در حوزه ادبیات و روان شناسی، جزو پرفروش‌های ما بوده است؛ ۶۰ درصد ادبیات و ۴۰ درصد روان شناسی. به گفته این فعال فرهنگی، حتی در چهار طرح کتاب امسال نیز میزان استقبال، همین گونه بوده است.

در این میان، اما مهدی سودآوری، روانکاو و استاد دانشگاه بر این باور است که این کتاب‌های ادبیات هستند که برای رشد روح و روان ما اهمیت دارند. او می‌گوید: با خواندن شعر و داستان و رمان، زندگی‌های متفاوت را درک می‌کنیم. در می‌یابیم که احساسات و عواطف آدم‌ها ثابت است، اما درد‌های مشترک بسیاری داریم که دیگران هم آن‌ها را تجربه می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: با خواندن رمان، می‌توانیم از زاویه دید شخصیت‌های داستان به موضوع‌های مختلف نگاه کنیم و از خودمحوری دور شویم؛ و همه این‌ها راهی برای انتقال تجربه شخصیت‌های داستان به ماست که به طور ناخودآگاه موجب رشد روحی و عاطفی ما می‌شود.

در این میان انتقاد این روانکاو به کتاب‌های خودیاری، سرکوبگر بودن آن هاست.
او می‌گوید: در این گونه کتاب‌ها که به آثار روان شناسی معروف هستند، افراد را با راهکار‌هایی به جذب انرژی مثبت و شادی سوق می‌دهند، ولی این شیوه، مانعی بر بروز احساسات و عواطف منفی انسان و به نوعی سرکوب کننده هستند.

آن طور که سودآوری می‌گوید، فضای مجازی مرجعی مهم برای یافتن کتاب‌ها در زمینه‌های مختلف شده است. چنانکه حتی در حوزه ادبیات کتاب‌هایی از سوی خود مخاطبان تبلیغ می‌شود که خواننده بعد از مطالعه آن، احساس می‌کند با مراحل عرفان آشنا شده و قادر است در زندگی خود تغییرات بسیاری ایجاد کند. او می‌گوید: در ایران رمان‌های کلاسیک مانند «جنگ و صلح»، «آنا کارنینا» و ... خیلی طرفدار ندارند. چون مردم آن‌ها را نمی‌شناسند و نمی‌دانند محتوای این کتاب‌ها مبتنی بر عشق و سعادت است. درواقع همان محتوایی که آن‌ها دنبالش هستند. درنتیجه رمان‌های دم دستی‌تر و متوسط‌تر را که برگرفته از جو فضای مجازی است، برای مطالعه انتخاب می‌کنند.
به باور او کتاب خواندن برای لذت روح و روان است و اینکه فکر کنیم حتما باید از کتاب چیزی یاد بگیریم اشتباه است. بلکه اگر از کتاب خواندن لذت ببریم، یاد گرفتن هم در ادامه اش می‌آید.

حدود ۸۰ درصد کتاب‌های روان شناسی در ایران، ترجمه است و تألیفی قوی در این حوزه نداریم. این هم دیگر حرف مشترک کتاب فروشان مشهدی است که آن را آفت مهم این آثار در ایران می‌دانند. رجب زاده می‌گوید: عجیب اینجاست که کتاب‌های خودیاری که به تازگی در آمریکا منتشر و پرفروش می‌شود، یک ماه نگذشته در بازار ایران موجود است. درواقع ناشران سودجو، با ترجمه‌های گروهی، به سرعت کتاب را روانه بازار می‌کنند تا در این تجارت پرسود، از دیگران سبقت بگیرند. درنتیجه با ترجمه‌هایی بد از این گونه کتاب‌ها روبه رو هستیم که مخاطبان را دلزده می‌کنند و موجب می‌شوند خوانندگان خواندن کتاب را کنار بگذارند.

اما سودآوری درباره اینکه چرا در حوزه آثار روان شناسی نویسنده‌ای قوی نداریم، می‌گوید: ما هنوز در دانش روان شناسی به قوام نرسیده ایم که بتوانیم در این زمینه تألیف داشته باشیم و درنتیجه به سمت ترجمه کتاب‌های پرفروش امریکایی رفته ایم.
به باور او در ایران چاپ کتاب از سوی روان کاوان برای ارتقای شغلی است و در حد پایان نامه‌های دانشگاه باقی می‌ماند. از طرفی هزینه‌های چاپ، نویسندگان این حوزه را از انتشار کتاب باز می‌دارد. چون ناشران حاضر نیستند، خطر کنند و هزینه چاپ کتابی از یک روان شناس را بپذیرند.

البته در بین کتاب‌های تألیفی در این حوزه، کتاب‌هایی هم از نویسندگان ایرانی دیده می‌شود که بسیار محبوب شده و به چاپ چندم رسیده و بهترین ناشران ایران، توزیع کار را پذیرفته اند. هانیه حافظیان، مدیر برنامه ریزی کتاب فروشی چشمه دلشدگان به یکی از همین کتاب‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: نویسنده این کتاب، خانمی روانکاو است که در شبکه اجتماعی اینستاگرام هم فعالیت می‌کند و صفحه پر بازدیدی دارد. او بخش‌های بسیاری از کتابش را در صفحه اش منتشر کرده است که همین موضوع در شناخت اثرش بین مخاطبان مؤثر بوده است.

به گفته حافظیان تأکید نویسنده در این کتاب و هم در مطالبی که در اینستاگرامش منتشر می‌کند، بر شناخت، پذیرش، دوستی و آشتی انسان با خود است و شما در حین خواندن این اثر با یک کتاب تخصصی روبه رو نیستید، بلکه کتابی در دست دارید که برای عموم نوشته شده است و به همین دلیل از آن استقبال خوبی شده است.

به گفته مدیر «شهر کتاب» باتوجه به آمار باشگاه مشتریانشان، ۴۷ درصد مخاطبان آن‌ها بین ۲۵ تا ۳۴ سال دارند که از این میزان، ۵۶ درصدشان خانم‌ها هستند. به نظر سودآوری اینکه خانم‌ها بیشتر کتاب می‌خوانند پیش بینی شدنی است، چون معمولا فرصت بیشتری دارند.

او می‌گوید: خانم‌ها همچنین بیشتر دغدغه روابط عاطفی و فرزندپروری دارند و درنتیجه به سمت مطالعه کتاب‌های روان شناسی می‌روند. درحالی که در حیطه کارآفرینی و جغرافی و تاریخ و فلسفه خیلی کتابی به فروش نمی‌رسد و در فرهنگ ما موضوع‌های مردانه محسوب می‌شود. اما موضوع ادبیات و روان شناسی معمولا برای خانم‌ها جذاب‌تر است.

اما به گفته سودآوری، مردم ما دچار فرهنگ همه چیزدانی هستند و با خواندن چند کتاب در حوزه روان شناسی، تصور می‌کنند آگاهی لازم را به دست آورده اند: مردم می‌پرسند، چه کتابی بخوانم تا بتوانم طرفم را بشناسم. درحالی که هیچ کتابی نمی‌تواند شما را به آن سطح از دانش و تحلیل برساند.
این استاد دانشگاه کتاب «روان شناسی اجتماعی» نوشته الیوت آرونسون را که کتاب درسی است، به عنوان کتابی روان و جذاب معرفی می‌کند. کتابی که مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی انسان را به زبان ساده شرح داده است. کتاب‌های اروین یالوم که رمان‌هایی روان درمان گراست نیز، توصیه دیگر اوست.